کتاب

نام كتاب: أعيان الشيعة،  نويسنده: سيد محسن امين عاملى‏ ، وفات: ۱۳۷۷ ق‏ ، تعداد جلد واقعى: ۱۱، زبان: عربى‏ ، موضوع: چهارده معصوم عليهم السلام‏

أعیان الشیعه: این كتاب اثر عالم بزرگ شیعه سید محسن امین (م‏۱۲۸۴ق) است كه در موضوع معرفی و شرح حال رجال شیعه نوشته شده و در عین حال بخش قابل توجهی از آن به زندگانی امامان شیعه می‌‏پردازد. مؤلف در مقدمه كتاب می‌‏نویسد: مدت زیادی بود می‌‏خواستم كتابی در شرح حال بزرگان شیعه امامیه بنویسم ولی مشغولیت ‏ها مرا از این كار بازمی‌‏داشت تا آنكه استقبال به این موضوع را از سوی اقشار مختلف دیدم و چون تألیفی در این مورد صورت نگرفته بود به انجام آن اقدام كردم. چنانكه از فهرست كتاب برمی‌آید این كتاب در بردارنده بیش از ۱۲۰۰۰ شرح حال است. اصل كتاب اعیان الشیعه مشتمل بر ده جلد رحلی بزرگ است. ولی پس از مؤلف، فرزندش حسن امین هفت جلد به عنوان مستدرك و یك جلد به عنوان تكملة المستدرك بر آن افزوده است. همچنین فهرست‏ هایی برای اعیان الشیعه تنظیم و منتشر شده است. علامه امین در مقدمه تصریح می‌كند كه هدفش معرفی شیعه دوازده امامی بوده و غیر آنان را ذكر نمی‌‏كنیم مگر در مورد نادر یا مجهول بودن شخص (۱/۱۶). لیكن مطالعه این كتاب نشان می‌‏دهد كه وی در موارد زیادی پا را فراتر گذاشته و نه تنها از شیعیان غیر امامی سخن گفته بلكه گاه به تفصیل شرح حال مخالفان شیعه را بیان كرده و آنان را شیعه قلمداد كرده است. گاه استناد وی به برخی كتب غیر معتبر یا ضعیف است و در مجموع به نظر می‌‏رسد از آن‏چه وی به‏ عنوان شیعه یاد كرده فقط بخش كمی از كتاب را بتوان با هدف وی كه شرح حال شیعیان امامی بوده است، تطبیق داد.
محتوای كتاب‏ :جلد اول و دوم اعیان الشیعه به تاریخ و سیره پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و حضرت فاطمه زهرا (س) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) اختصاص دارد. جلد اول در ۶۷۷ صفحه با شرح حال امام صادق علیه‌السلام پایان می‌یابد و شرح حال سایر أئمه از حضرت امام كاظم تا حضرت امام مهدی (علیهم‌السلام) در ابتدای جلد دوم آمده است. با آنكه هدف اصلی اعیان الشیعه شرح زندگانی ائمه نبوده است، مؤلف به تفصیل وارد این مبحث شده و مطلبی از شرح حال ائمه معصومین واگذار نكرده است.
امین در نقل روایات منابع خود را ذكر می‌‏كند.
جایگاه، شخصیت و زندگانی سید محسن امین‏: سید محسن بن سید عبد الكریم امین حسینی علوی فاطمی هاشمی حلّی عامِلی شقرائی در روستای شقراء از بلاد جبل عامل در سال ۱۲۸۴ قمری (۱۲۴۶ ش) متولد شد. نسب او ابو محمد باقر، محسن بن عبد الكریم بن علی بن محمد امین بن موسی بن حیدر بن احمد بن ابراهیم كه نسبش به حسین ذی الدمعة فرزند زید شهید می‌رسد.
اساتید سید محسن امین عاملی: خودش در این باره می‌گوید: «اما در جبل عامل سید محمد حسین پسر عمویم سید عبد اللّه قسمتی از شرح قطر در علم نحو و قسمتی از شرح سعد بر متن عُزّی در علم صرف را نزد او خواندم و او اولین استاد من بود.»
۲- سید جواد مرتضی، در قریه عیثا نزد او شرح قطر الندی شرح ابن ناظم بر الفیه ابن مالك و قسمتی از كتاب مُغنی را خواندم.
۳- سید نجیب الدین فضل اللَّه عامِلی عیناثی كه نزد او مطوّل و حاشیه ملا عبد اللّه و شرح شمسیه - كه دو كتاب اخیر در علم منطق است - و كتاب معالم را تا مبحث استصحاب خواندم.
۴- سید علی فرزند عموی ما سید محمود كه شرح لمعه را نزد او خواندم.
۵ - سید احمد كربلایی.
۶- شیخ محمد باقر نجم‏آبادی، كه نزد این دو نفر قوانین و شرح لمعه و رسائل را خواندم.
۷- شیخ ملا فتح اللّه اصفهانی معروف به شیخ الشریعة كه قسمت اعظم كتاب رسائل را نزد او خواندم. تا اینجا مربوط به دوره سطح بود.
۸ - شیخ ملا كاظم خراسانی صاحب كفایه در علم اصول و حاشیه رسائل و شرح تبصره كه یك دوره خارج اصول را نزد وی خواندم.
۹- شیخ آقا رضا همدانی كه خارج فقه را از روی كتابش مصباح الفقیه تا مبحث زكات خواندم.
۱۰- شیخ محمد طه نجف كه خارج فقه در نزد وی خواندم.
شاگردان‏ علامه سید محمد امین:
۱- سید حسن فرزند عمویش سید محمود
۲- سید مهدی ابن سید حسن آل ابراهیم حسینی عاملی‏
۳- شیخ منیر عسیران‏
۴- سید امین ابن سید علی احمد حسینی عاملی‏
۵ - شیخ علی بن شیخ محمد مروه عاملی حداثی‏
۶- شیخ عبد اللطیف شبلی ناصر عاملی حداثی‏
۷- استاد ادیب تقی دمشقی‏
۸ - شیخ مصطفی خلیل صوری‏
۹- شیخ علی صوری‏
۱۰- شیخ حسین سمرو حمّصی غوری‏
۱۱- شیخ علی شمیع حمصی غوری‏
۱۲- شیخ علی جمال دمشقی و غیر اینها.
تألیفات سید محسن امین عاملی
۱- أعیان الشیعة  ۲- نقض الوشیعة، ردّیه‏ای است بر كتاب الوشیعة موسی جار اللَّه‏  ۳- لواعج الاشجان، تاریخ جبل عامل‏  ۴- أصدق الأخبار فی قصة الأخذ بالثار  ۵ - البحر الزّخّار فی شرح أحادیث الأئمة الأطهار (۳ جلد)   ۶- شرح إیساغوجی‏  ۷- إرشاد الجهّال‏   ۸ - الدُّر الثمین‏   ۹- التقلید آفة العقول‏   ۱۰- حذف الفضول عن علم الأصول‏  ۱۱- حواشی المعالم‏  ۱۲- حاشیة القوانین‏ ۱۳- الدرّ المنظّم فی مسألة تقلید الأعلم‏  ۱۴- أساس الشریعة  ۱۵ - أرجوزة فی النكاح‏   ۱۶- تحفة الأحباب فی آداب الطعام و الشراب‏  ۱۷- التنزیه لأعمال الشبیه‏  ۱۸ - جوابات المسائل الدمشقیة  ۱۹- جوابات المسائل الصافیتیة  ۲۰- جوابات المسائل العراقیة  ۲۱- جناح الناهض إلی تعلّم الفرائض‏  ۲۲- كشف الغامض فی أحكام الفرائض‏۲۳- سفینة الخائض فی بحر الفرائض‏  ۲۴- حواشی العروة الوثقی‏  ۲۵ - الروض العریض فی أحكام تصرفات المریض‏  ۲۶- الدروس الدینیة  ۲۷- شرح التبصرة  ۲۸- درر العقود فی حكم زوجة الغائب و المفقود  ۲۹- دروس الحیض و الاستحاضة و النفاس‏  ۳۰- الدرّ الثمین فی أهمّ ما یجب معرفته علی المسلمین‏  ۳۱- الدرّة البهیة فی تطبیق الموازین الشرعیة علی العرفیة  ۳۲- كاشفة القناع فی أحكام الرضاع‏  ۳۳- الاُجرومیة الجدیدة  ۳۴- صَفْوَة الصَّفْو فی علم النحو  ۳۵- المنیف فی علم التصریف‏   ۳۶- أرجوزة فی الصرف‏  ۳۷- حاشیة المطوّل‏ ۳۸ -أرجوزة فی علاقات المجاز و شرحها ۳۹- الرحلة الحِمِّصیة ۴۰ - الرحلة العراقیة  ۴۱- الرحلة الحجازیة الأولی‏ ۴۲- الرحلة الحجازیة الثانیة  ۴۳- الرحلة العراقیة الإیرانیة  ۴۴- كشف الارتیاب فی أتباع محمد بن عبد الوهاب‏  ۴۵ - أبو تمام الطائی‏  ۴۶- أبو فراس الحمدانی‏  ۴۷- أبو نواس‏  ۴۸ - حق الیقین فی التألیف بین المسلمین‏  ۴۹- حاشیة الغرر و الدُّرَر  ۵۰ - حاشیة مفتاح الفلاح‏  ۵۱- حاشیة الصحیفة الثانیة السجادیة  ۵۲- معادن الجواهر  ۵۳- مفتاح الجنات‏  ۵۴- العلویات العشرون‏  ۵۵ - عجائب أحكام أمیر المؤمنین فی المفاخرة بین الراحة و التعب‏  ۵۶- الأمالی‏  ۵۷- الصحیفة الخامسة السجادیة  ۵۸ - القول السدید فی الاجتهاد و التقلید  ۵۹- حواشی أمالی المرتضی‏  ۶۰ - الحصون المنیعة فی رد ما أورده صاحب المنار فی حق الشیعة  ۶۱- الشیعة و المنار  ۶۲- اقناع اللأعم علی إقامة المآتِم‏  ۶۳- الدرر المُنتَقاة لأجل المحفوظات‏  ۶۴- دعبل الخزائی‏  ۶۵ - الدر النضید فی مراثی السبط الشهید  ۶۶- شرح غریب الصحیفة الثانیة السجادیة  ۶۷- فوائد فی مسائل متفرقة  ۶۸ - المجالس السَّنیة فی مناقب و مصائب العترة النبویة  ۶۹- ملحق الدر النضید  ۷۰ - العقود الدرّیة  ۷۱- مناسك الحج‏  ۷۲- المسائل الدمشقیة فی الفروع الفقهیة  ۷۳- المولد النبوی الشریف‏  ۷۴- بیش از بیست رساله در ردیه‏ها و نقدها  ۷۵ - پنج رساله در مفاخرات المفاخرة بین الغنی و الفقر
- المفاخرة بین السیف و القلم‏
- المفاخرة بین العلم و المال‏
- المفاخرة بین الراحة و التعب با نام أعجب العجب. و رساله‏های دیگر.
وفات‏ سید محسن امین عاملی
این عالم بزرگ در سال ۱۳۷۲ قمری (۱۳۳۱ ش) در دمشق درگذشت و در حوالی جنوب شرقی دمشق مقابل مقبره حضرت زینب دختر امیر المؤمنین علیهما السلام مقابل درب بزرگ مدفون شد.
ماخذ و منابع‏:
- دائرة المعارف الشیعیة العامّة، ج ۱۶
- رحلات السید محسن الأمین‏
- أعیان الشیعة، ج ۱۰، ص ۴۴۶- ۳۳۳
- الإمام السید محسن الأمین‏
- ستاره لبنان (از مجموعه دیدار با ابرار، شماره ۲۶)
- مجله حوزه، سال پنجم، شماره سوم‏
- معجم المؤلفین‏
ـ مجموعه سیره معصومین